Niepełnosprawny przedsiębiorca? Dlaczego nie!

Początkujący przedsiębiorca może skorzystać z tzw. ulgi na start, która obowiązuje przez pierwszych 6 miesięcy działalności. Przez ten czas nie musi płacić składek na ubezpieczenia społeczne, Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy. Później, w ciągu kolejnych 24 miesięcy, może płacić składki w obniżonym wymiarze. Wszystko to ma zachęcić osoby przedsiębiorcze, by odważyły się wcielić w życie swój pomysł na biznes. Ale czy istnieją jakieś dodatkowe zachęty lub udogodnienia, by skłonić do tego również osoby z niepełnosprawnościami?

Czy warto postawić na własny biznes?

Odpowiedź na to pytanie można zacząć od sakramentalnego „to zależy”. Na pewno decyzja o założeniu własnej firmy jest ryzykowna. Ryzykujemy czas i pieniądze. Ryzykujemy też zdrowiem, osobistym i rodzinnym szczęściem. Nie każdy biznes się udaje, nie każdy też przynosi oczekiwane zyski. Właściwie to zdecydowana większość nie przynosi ich na początku, a kilka pierwszych lat obecności na rynku w ogóle potrafią przetrwać nieliczne.

Gdyby jednak ryzyko się nie opłacało, wszyscy wygodnie zalegalibyśmy na kanapach. Tzn. zalegaliby ci, których stać by było na kanapę, czynsz, rachunki itd. Jasne, że można pracować na etacie, ale po pierwsze nie każdemu to odpowiada, a po drugie – na etacie trudno jest realizować własny pomysł na biznes.

Osobie z niepełnosprawnością prowadzenie własnej działalności może przynieść ogromne korzyści. Zyskuje dzięki temu szansę na niezależność i to nie tylko materialną. Prowadzenie dochodowej działalności znakomicie wzmacnia samoocenę i pewność siebie. Wymaga przy tym rozwijania różnorodnych kompetencji czy umiejętności. Jest znakomitą formą rehabilitacji i socjalizacji. Będący osobą z niepełnosprawnością przedsiębiorca zyskuje też poczucie, że jest wartościowym, pożytecznym członkiem społeczeństwa, nie zaś kimś, na utrzymanie kogo składają się podatnicy. Może nie tylko zarobić na siebie czy własną rodzinę, ale również dać pracę innym. A trzeba przyznać, że przedsiębiorca taki może o wiele częściej niż inni zatrudniać ludzi w podobnej sytuacji zdrowotnej, w jakiej sam się znajduje.

Ułatwienia dla przedsiębiorców z niepełnosprawnościami

Skoro korzyści - zarówno biznesowych, jak i społecznych – może być tak wiele, powinny istnieć odpowiednie zachęty i ułatwienia. Zobaczmy, jakie i czy rzeczywiście działają one w praktyce.

Dotacja na założenie działalności

To z pewnością najbardziej przydatna na starcie forma pomocy publicznej dla przedsiębiorcy z niepełnosprawnością. Dotacji udziela PFRON za pośrednictwem powiatowego urzędu pracy. Jej wysokość zależy od tego, jaki czas prowadzenia działalności zadeklaruje się we wniosku. Jeżeli będzie to co najmniej 12 miesięcy, wysokość dotacji może wynieść do 6-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za pracę. W 2024 roku jest to więc ok. 37 tys. złotych.

Jeżeli natomiast przedsiębiorca zadeklaruje we wniosku, że będzie prowadzić działalność co najmniej przez 24 miesiące od momentu otrzymania wsparcia, jego wysokość wyniesie od 6-krotności do nawet 15-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za pracę. Obecnie maksymalna kwota wynosiłaby więc ok. 90 tys. złotych.

Wniosek należy złożyć do właściwego ze względu na miejsce zamieszkania urzędu pracy. Trzeba się też w nim zarejestrować jako bezrobotny lub poszukujący pracy. I tu ważna informacja: wniosek trzeba złożyć przed zgłoszeniem działalności w CEIDG, a więc zanim zabierzemy się do rejestracji firmy przy pomocy wspomnianego na wstępie kreatora.

We wniosku trzeba dokładnie uwiarygodnić powodzenie planowanej działalności. Oceniane jest doświadczenie przyszłego przedsiębiorcy w danej branży oraz jego orientacja w temacie. I tu właśnie pojawiają się pierwsze zastrzeżenia. No bo co z osobą, która w danej branży nie ma doświadczenia w ogóle? Poza tym cały proces oceny wniosków i przyznawania dotacji wydaje się mieć mocno uznaniowy charakter.
Poza tym to, jakie środki PFRON przekaże staroście, a ten z kolei urzędowi pracy, nigdy nie jest pewne. Urzędy wolą dotować przedsięwzięcia obarczone najmniejszym ryzykiem. Działalność gospodarcza osób z niepełnosprawnościami uznawana być musi bardzo często za ryzykowną, co doskonale pokazał zeszłoroczny raport NIK o aktywizacji zawodowej tej grupy.
W latach 2019-2022 skontrolowano 21 powiatowych urzędach pracy. W ciągu tych trzech lat dotację na założenie działalności gospodarczej urzędy te przyznały zaledwie 110 osobom z niepełnosprawnościami. Ogółem dotację przyznano 8177 wnioskodawcom. Wnioskodawcy z orzeczeniem stanowili więc 1,3% tej grupy.

Refundacja składek ZUS

Przedsiębiorca, który posiada orzeczenie o niepełnosprawności, może ubiegać się o refundację składek na ubezpieczenia społeczne. Refundacji dokonuje PFRON, a więc trzeba najpierw zarejestrować się w internetowym systemie SODiR (System Obsługi Dofinansowań i Refundacji).
Wysokość zwrotu zależy od stopnia niepełnosprawności właściciela firmy oraz od wysokości składek, które musi opłacać. PFRON zwróci zatem:

• 100% wysokości obowiązkowych składek, gdy przedsiębiorca posiada znaczny stopień niepełnosprawności;
• 60% wysokości obowiązkowych składek, gdy posiada stopień umiarkowany;
• 30% wysokości obowiązkowych składek, gdy posiada stopień lekki.

Nie można przy tym zalegać z opłatami do ZUS dłużej niż 2 tygodnie. Nie można też mieć zobowiązań na rzecz PFRON większych niż 100 zł.
W roku 2024 obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne wynoszą:

• 916,35 zł (składka emerytalna),
• 375,55 zł (składka rentowa).

Dane z SODiR pokazują, że w 2023 roku co miesiąc o tę formę wsparcia ubiegało się ok. 21 tysięcy przedsiębiorców. Wśród nich najliczniejszą grupę (ponad 50%) stanowiły osoby z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności.

Dofinansowanie kredytu na kontynuację działalności

Jeżeli nasz biznes wymaga zastrzyku pieniędzy, by nadal utrzymać się na rynku, możemy postarać się o odpowiedni kredyt. Przedsiębiorca z niepełnosprawnością może też ubiegać się w PFRON o dofinansowanie do tego kredytu. Jest to w zasadzie dofinansowanie do odsetek z tytułu pożyczki i może wynieść maksymalnie 50% kwoty odsetek.

Wniosek o dofinansowanie należy złożyć u starosty właściwego ze względu na miejsce prowadzenia działalności gospodarczej.
Otrzymanie tej formy wsparcia uzależnione jest od dwóch warunków. Po pierwsze może się o nią ubiegać przedsiębiorca, który nie zaciągnął wcześniej pożyczki na rozpoczęcie działalności. Jeśli jednak pożyczkę spłacił w całości lub została ona umorzona – dofinansowanie do odsetek od kredytu będzie już możliwe. Po drugie, dofinansowanie może otrzymać przedsiębiorca, który nie korzystał z dotacji na rozpoczęcie działalności (tej opisanej wcześniej). Jeśli jednak skorzystał z dotacji, ale prowadzi działalność dłużej niż 24 miesiące – również będzie mógł otrzymać dofinansowanie do kredytu.

Czy to faktycznie pomaga?

Obowiązek udzielania pomocy publicznej dla osób z niepełnosprawnościami, które chcą rozpocząć działalność gospodarczą, wynika z Ustawy o rehabilitacji. Patrząc jednak na dane statystyczne, trudno oprzeć się wrażeniu, że coś tu nie gra. Z resztą potwierdza to raport z kontroli NIK w powiatowych urzędach pracy. Zaledwie 110 na ponad 8 tys. wnioskodawców, którzy otrzymali dotację, stanowiły osoby z orzeczeniem o niepełnosprawności.

Jeżeli chodzi o przedsiębiorców ubiegających się o refundację składek zusowskich, sytuacja jest równie kiepska. Zakładając, że w 2023 roku żyło w Polsce prawie 1,38 miliona osób z niepełnosprawnościami w wieku produkcyjnym (1378 tys. w II kwartale 2023 r.), owe 21 tysięcy przedsiębiorców, którym PFRON refunduje składki, stanowi zaledwie 1,5% z nich. Jest to też niewielki odsetek wszystkich aktywnych zawodowo posiadających orzeczenia osób w wieku produkcyjnym - 4,37%. Dlaczego jest ich tak mało?
Problemem jest prawdopodobnie niewydolny system aktywizacji zawodowej. Osoby z niepełnosprawnościami nie otrzymują odpowiedniego wsparcia, jeśli chodzi o zakładanie i prowadzenie własnej działalności. Bardzo rzadko udaje im się otrzymać dotację na jej start. Prawdopodobnie też nie mają odpowiedniej wiedzy i umiejętności, by poradzić sobie ze związaną z tym biurokracją. A przecież w czasach, gdy wiele spraw można załatwić online, księgowość zaś powierzyć specjalistom, nie musi to być wcale takie trudne. Być może odpowiednie kursy lub powołanie do życia ukierunkowanych na osoby z niepełnosprawnościami inkubatorów przedsiębiorczości byłoby w tej sytuacji dobrym rozwiązaniem?